THAM TÁN ĐÀO DUY TỪ

ĐÀO DUY TỪ 陶 維 慈 (1572 – 1634) là nhà quân sự, nhà chính trị, nhà thơ, danh thần thời chúa Nguyễn Phúc Nguyên (1563 – 1635)

Ngài quê gốc ở làng Hoa Trai, huyện Ngọc Sơn, phủ Tĩnh Gia, tỉnh Thanh Hóa (nay thuộc xã Nguyên Bình, huyện Tĩnh Gia), nhưng nơi Đào Duy Từ bắt đầu sự nghiệp của mình để rồi trở thành một nhân vật nổi tiếng lại là đất Tùng Châu (nay thuộc xã Hoài Thanh Tây, huyện Hoài Nhơn, tỉnh Bình Định).

Đền thờ Ngài Đào Duy Từ tại xã Hoài Thanh Tây, huyện Hoài Nhơn, tỉnh Bình Định.

Sách Đại Nam Thực Lục – Tiền Biên chép: “Duy Từ có tài lược văn võ, trù hoạch điều gì đem thi hành đều trúng, giúp việc nước chỉ 8 năm, mà công nghiệp chói lọi, đứng đầu hàng công thần khai quốc…”
Khi mất, Chúa Nguyễn thương tiếc mãi, truy tặng Hiệp Mưu Đồng Đức Công Thần, Đặc Tiến Trụ Quốc Kim Tử Vinh Lộc Đại Phu.

Trong 8 năm đó, từ năm 1626 đến năm 1634, Ngài đã góp công lớn xây dựng cho Đàng Trong một quân đội hùng mạnh và một cơ sở xã hội vững chắc.
Đào Duy Từ có công giúp Chúa Nguyễn ngoài đánh chúa Trịnh, trong mở đất Chiêm Thành, làm cho dân giàu nước thịnh. Về nghệ thuật sân khấu, Ngài đã có công sửa lại những lối hát và điệu múa cổ, để dùng vào những dịp quốc gia đại lễ. Ngoài ra, Đào Duy Từ còn là một kiến trúc gia và kỹ thuật gia cừ khôi, có công lao về ngành về binh học, nghiên cứu những kiến trúc phòng ngự để tăng thêm hiệu lực, như xây đắp các lũy Trường Dục, lũy Động Hải, lũy Trường Sa (ngày nay thuộc Đồng Hới, Quảng Bình). Về kỹ thuật chiến tranh, Ngài rất chú trọng tới việc chế tạo vũ khí. Với tác phẩm Hổ Trướng Khu Cơ (việc cơ yếu mật thiết trong quân đội), là cuốn binh pháp viết về nghệ thuật quân sự còn nguyên vẹn và được lưu truyền cho đến ngày nay.

Người đời sau đã lượt tả công lao của Ngài trong 4 câu thơ sau:

Bể dâu thay đổi mấy triều Vương,
Lũy cũ xanh xanh một dải Trường,
Rêu đá xa mờ kinh Hổ Trướng
Gió lau heo hút phù Long Cương.

Bìa cuốn Hổ Trướng Khu Cơ – Bản dịch của Đỗ Mộng Khương
Bộ Tổng Tham Mưu – Tổng Cục Quân Huấn – Xuất bản 1974.

HỔ TRƯỚNG KHU CƠ 虎 帳 樞 機

Là tác phẩm binh thư do Đào Duy Từ biên soạn, để dạy các tướng sĩ của xứ Đàng Trong vào cuối thế kỷ XVII. Đó là tác phẩm quân sự cổ, duy nhất của Việt Nam còn nguyên vẹn cho đến ngày nay. Khác hẳn với nhiều cuốn binh thư, Hổ Trướng Khu Cơ được biên soạn nặng về mặt thực hành hơn là mặt lý luận quân sự và được viết theo quan điểm cổ truyền của thuyết Tam tài “thiên thời, địa lợi, nhân hoà”, gồm ba tập: Tập Thiên, tập Địa và tập Nhân. Chủ yếu trình bày về phương pháp đánh trận và kỹ thuật chế tạo binh khí, phản ánh nhiều vấn đề cơ bản của truyền thống quân sự Việt Nam.

GIAI THOẠI LỊCH SỬ

Thật bất ngờ:

Mâu nhi vô dịch       矛 而 無 剔
Mịch phi kiến tích    覔 非 見 迹
Ái lạc tâm trường    愛 落 心 腸
Lực lai tương địch   力 來 相 敵

Lại hóa ra là:

Dư Bất Thụ Sắc     予 不 受 勑 !

Năm Kỷ Tỵ (1629), sau khi đuổi được nhà Mạc, Trịnh Tráng được Vua Lê phong làm Sư Phụ Thanh Vương. Nhân đó, muốn lấy danh nghĩa nhà Lê phong tước cho chúa Nguyễn nhưng đồng thời cũng để dò xét tình hình Đàng Trong. Chúa Trịnh sai sứ mang sắc vua Lê vào phong cho Chúa Nguyễn Phúc Nguyên, dụ Chúa Nguyễn cho con ra chầu và nộp ba chục thớt voi và ba chục chiến thuyền để đi cống nhà Minh bên Tàu.
Lúc bấy giờ Đào Duy Từ là Tham Tán bèn khuyên chúa Nguyễn che giấu lực lượng và tạm nhận phong để hòa hoãn với chúa Trịnh. Chúa Sãi đã không thực hiện việc cống nạp này rồi cho đắp lũy Trường Dục, lũy Nhật Lệ, lũy Trường Sa để phòng thủ theo kế hoạch của Đào Duy Từ. (Sau này quân Trịnh bị đánh bại nhiều phen vào những năm 1633, 1648, 1672 có một phần lớn nhờ các thành lũy này).
Về việc sắc phong, vào năm 1630, Đào Duy Từ cho người làm một cái mâm đồng hai đáy bên trong đựng sắc của chúa Trịnh, phủ lụa vàng lên trên phẩm vật rồi sai sứ thần ra Bắc.  Văn Khuông (không rõ họ) theo lời Đào Duy Từ dặn dò, đối đáp, dâng mâm cho chúa Trịnh.
Sau khi đã tiễn đoàn sứ giả rời khỏi Thăng Long, Chúa Trịnh sinh nghi, bèn cho lục mâm đồng thì thấy ngoài tờ sắc của mình trước đó, còn kèm theo một mảnh giấy viết bốn câu thơ như trên.
Tạm dịch:
Xà mâu không đâm
Tìm chẳng thấy tăm
Thương rụng rơi lòng
Sức đến cùng đấm.

Cả triều đình vua Lê, Chúa Trịnh không ai hiểu ý bài thơ muốn nói gì, mới cho tìm người giỏi khắp xứ để giải bài thơ hiểm hóc thì mới vỡ lẽ:
Trong chữ Hán:
Chữ MÂU 矛 viết không có nét phẩy thì thành chữ DƯ 予, nghĩa là TA.
Chữ MỊCH 覔 mà bỏ chữ KIẾN 見 chỉ còn lại chữ BẤT 不, nghĩa là KHÔNG.
Chữ ÁI 愛 nếu viết thiếu chữ TÂM 心 thì ra chữ THỤ 受, nghĩa là NHẬN.
Chữ LỰC 力 ghép với chữ LAI 來 sẽ thành chữ SẮC 勑, tức là SẮC PHONG.
Ghép 4 chữ của bốn câu trên thành câu :
DƯ BẤT THỤ SẮC 予 不 受 勑
Có nghĩa là:
TA KHÔNG NHẬN SẮC!
Hiểu ý Chúa Nguyễn trả lại sắc phong, Chúa Trịnh nổi giận, bèn cho người đuổi theo sứ đoàn của Chúa Nguyễn, thì sứ thần Văn Khuông đã nhanh chân xuôi bước về Nam rồi!
Thật là thâm sâu và ngạo nghễ!       
Đúng là:
Uy Vũ Bất Năng Khuất
Thử Chi Vị Đại Trượng Phu.
威 武 不 能 屈
此 之 谓 大 丈 夫.
(Cường quyền không làm khuất phục
Người như vậy là bậc Đại Trượng Phu).

                                                                                                                                                                                                                                                        Ảnh minh họa bài thơ của ngài Đào Duy Từ.
Quoc Lien