–
Ban Biên tập Website Phòng Anh Duệ trân trọng giới thiệu đến quý thân tộc và độc giả câu chuyện rút ra từ lịch sử triều Nguyễn. Đây là bài học quý báu về sự cẩn trọng trong việc biên soạn và phát hành sách, nhất là với những ấn phẩm liên quan đến gia tộc và tổ tiên. Mong rằng qua sự việc từng xảy ra dưới triều vua Thiệu Trị, chúng ta cùng nhìn lại và nhắc nhở nhau trong công việc hệ trọng hôm nay.
Việc biên soạn và ấn hành các ấn phẩm của gia tộc không chỉ là công việc chữ nghĩa, mà còn là trách nhiệm lớn lao với Tổ Tiên và lịch sử. Một sai sót nhỏ cũng có thể để lại hậu quả lớn, làm sai lệch sự thật và gây hiểu lầm cho thế hệ mai sau.
Câu chuyện vua Thiệu Trị từng phát hiện sai lầm trong Ngọc Điệp – bộ phả hệ quan trọng của triều Nguyễn – là một bài học sâu sắc.
I. Vua Thiệu Trị và việc duyệt Ngọc Điệp (1841)
Ngay sau khi vua Minh Mạng băng hà (ngày 28 tháng Chạp năm Canh Tý, tức đầu năm 1841), vua Thiệu Trị vừa nối ngôi đã đặc biệt quan tâm đến việc biên soạn phả hệ hoàng tộc. Ngài sai lập sách Ngọc Điệp, lấy đại thần Trương Đăng Quế làm Tổng tài, Tham tri Tôn Thất Bạch – vốn là người trong hoàng tộc – làm Phó Tổng tài, cùng với các quan Nội các, Cơ mật viện, Hàn lâm viện… tham gia.
Theo lời dụ của nhà vua chép trong Đại Nam Thực Lục, Ngọc Điệp là để “tôn trọng hệ thống về dòng làm vua”. Trước đó, đầu triều Gia Long từng có bộ Thiên Nam Thế Hệ; đến triều Minh Mạng lại gọi là Hoàng Triều Ngọc Phả; từ năm Minh Mạng thứ 5 (1824) về sau mới chính thức gọi là Hoàng Triều Ngọc Điệp. Đây là bộ sách cực kỳ quan trọng, được coi là quốc bảo, ghi chép chính thống về phả hệ các đời chúa và vua Nguyễn.
II. Phát hiện sai sót nghiêm trọng
Đến tháng 11 năm Thiệu Trị thứ nhất (1841), sách Ngọc Điệp làm xong, dâng lên nhà vua. Khi tự tay đọc xét, vua Thiệu Trị phát hiện một sai lầm hết sức quan trọng: giờ băng của vua Minh Mạng (miếu hiệu Thánh Tổ Nhân Hoàng Đế) bị chép nhầm.
Trong bản mẫu, thay vì ghi đúng là ngày 28 tháng Chạp, giờ Ất Hợi, lại chép thành giờ Giáp Tuất. Đây là một chi tiết then chốt, bởi việc ghi sai giờ băng của một vị hoàng đế không chỉ là lỗi biên niên, mà còn chạm đến lễ nghi và sự tôn kính bậc tiên vương.
Điều tra ra mới biết sự nhầm lẫn này vốn bắt nguồn từ việc Nguyễn Văn Siêu khi trước soạn văn bia ở Hiếu lăng (lăng vua Minh Mạng) đã ghi nhầm. Các quan biên soạn Ngọc Điệp như Lê Thúc Đôn lại sao theo, không kiểm chứng, nên sai lầm nối tiếp sai lầm.
Vua Thiệu Trị nổi giận nhưng vẫn giữ thái độ công minh. Ngài quở trách:
– Việc này quan trọng biết chừng nào, mà cầm bút chép lại có cái sai lầm như thế ! Nếu không qua trẫm duyệt kỹ, tìm ra, thì chẳng là một sự lầm to à ? Nếu bảo rằng nguyên thảo văn bia là tự Văn Siêu ức đạc (*), không căn cứ vào đâu mà đặt ra, thì việc ấy thuộc về Lễ bộ phải chuyên coi, đình thần phải hội duyệt, Trương Đăng Quế đã kiểm xét lại, sao cũng cứ để y nguyên, khinh thường và cẩu thả đến như thế ?
III. Cách xử lý của vua Thiệu Trị
Trước sai sót nghiêm trọng ấy, vua Thiệu Trị đã cho đốt bỏ toàn bộ bản thảo sai để tránh truyền ra đời sau. Đồng thời, Ngài ra quyết định xử lý các quan chức liên quan:
- Nguyễn Văn Siêu trước đó đã bị cách chức vì án trường thi, nên lần này không xét nữa.
- Lê Thúc Đôn, Tôn Thất Cẩn, Nguyễn Khoa Học bị giáng 3 cấp, nhưng cho lưu tại chức.
- Các quan bộ Lễ liên quan việc khắc bia như Phan Bá Đạt, Trương Quốc Dụng, Hoàng Tế Mỹ bị phạt lương một năm.
- Tổng tài Trương Đăng Quế và Phó Tổng tài Tôn Thất Bạch – người đứng đầu biên soạn Ngọc điệp cũng bị phạt lương một năm (**).
Đáng chú ý là tuy xử phạt, vua Thiệu Trị vẫn giữ lại người có năng lực để tiếp tục công việc, thể hiện sự nghiêm khắc nhưng cũng khoan dung, biết trọng nhân tài.
Nguyên văn chép rõ: 張 登 桂 尊 室 帛 各 罰 俸 六 月 – Trương Đăng Quế, Tôn Thất Bạch các phạt bổng lục nguyệt (tức phạt lương 6 tháng). Tuy nhiên, bản dịch của Viện Sử học (2007) in thành “phạt lương 1 năm”.
IV. Lời nhắc hôm nay
Câu chuyện gần 2 thế kỷ trước vẫn còn nguyên giá trị. Một sai sót nhỏ trong việc ghi chép, in ấn có thể trở thành lỗi lớn đối với lịch sử. Vì vậy, khi biên soạn và phát hành những ấn phẩm quý của gia tộc, chúng ta càng cần:
- Kiểm chứng tư liệu từ nguồn gốc đáng tin cậy.
- Hiệu đính, đối chiếu nhiều lần.
- Tham khảo ý kiến các bậc trưởng thượng và giới nghiên cứu.
- Làm sách cho gia tộc – đó không chỉ là in chữ, mà là giữ gìn di sản của tổ tiên.
Mong rằng những vị hữu trách trong việc xuất bản ấn phẩm của gia tộc hãy lấy làm gương, cẩn trọng hơn trong từng trang viết, để các ấn phẩm thực sự trở thành niềm tự hào, chứ không phải nỗi tiếc nuối.
Chú thích:
(*) Trong nguyên văn Hán tự, cụm từ 臆 度 ( ức độ / ức đạc ) nghĩa là tự ý suy đoán, đặt ra theo chủ quan, không căn cứ. Tuy nhiên, bản dịch của Viện Sử học chép: “Văn Siêu ức đạc, không căn cứ vào đâu mà đặt ra,” ( thêm cả phần phiên âm ) nên khó hiểu với độc giả ngày nay.
(**) Trong nguyên văn Hán tự của Đại Nam Thực Lục chép rõ: 張 登 桂 尊 室 帛 各 罰 俸 六 月 – Trương Đăng Quế, Tôn Thất Bạch các phạt bổng lục nguyệt (tức phạt lương 6 tháng). Tuy nhiên, bản dịch của Viện Sử học (2007) in thành “phạt lương 1 năm”. Đây là điểm cần lưu ý để tránh hiểu sai mức độ xử phạt mà vua Thiệu Trị đã định.
