Năm 2025, là dịp kỷ niệm 500 năm ngày sinh Đức Thái Tổ Nguyễn Hoàng (1525–2025) – vị Chúa Tiên đã khai mở cơ nghiệp Chúa Nguyễn ở Đàng Trong, đặt nền móng cho gần bốn thế kỷ vương triều Nguyễn.
Tuy nhiên, ngày sinh của Ngài trong nhiều tài liệu và ấn phẩm hiện nay vẫn tồn tại những dị bản khác nhau. Việc khảo cứu và cải chính ngày sinh Chúa Tiên Nguyễn Hoàng là điều cần thiết, vừa để tỏ lòng thành kính đối với bậc tiền nhân, vừa để trả lại sự chuẩn xác cho lịch sử.
. Ghi chép trong Đại Nam Thực Lục:
Đại Nam Thực Lục – bộ quốc sử đồ sộ của triều Nguyễn – Tiền biên, quyển nhất, trang 1 (bản Hán tự) chép:
Nguyên văn: 聖 誕 乙 酉 年 (黎 統 元 四 年 – 明 嘉 靖 四 年) 秋 八 月 丙 寅
Phiên âm: Thánh đản Ất Dậu (Lê Thống Nguyên tứ niên – Minh Gia Tĩnh tứ niên) thu bát nguyệt Bính Dần.
Dịch nghĩa: (Đức Thái Tổ) sinh năm Ất Dậu (năm Thống Nguyên thứ tư triều Lê – năm Gia Tĩnh thứ tư triều Minh) tháng 8 mùa thu Bính Dần.
Điểm then chốt là sau chữ “Bính Dần 丙寅” không có chữ “nhật 日” (ngày) hay “thời 時” (giờ). Nhưng bản dịch của Viện Sử học ghi là “Sinh ngày Bính dần, tháng 8, mùa thu, năm Ất dậu [1525]…” (xem hình 1 và 2).
Phiên âm: Thánh đản Ất Dậu (Lê Thống Nguyên tứ niên – Minh Gia Tĩnh tứ niên) thu bát nguyệt Bính Dần.
Dịch nghĩa: (Đức Thái Tổ) sinh năm Ất Dậu (năm Thống Nguyên thứ tư triều Lê – năm Gia Tĩnh thứ tư triều Minh) tháng 8 mùa thu Bính Dần.
. Đối chiếu lịch pháp:
Theo lịch vạn niên, tháng 8 năm Ất Dậu (1525) hoàn toàn không có ngày Bính Dần.
Ngày Bính Dần duy nhất trong mùa thu năm ấy (60 ngày mới có 1 lần) rơi vào mùng 10 tháng 9 âm lịch (26.9.1525) (xem hình 3).
Điều này cho thấy cách hiểu “ngày Bính Dần” trong Đại Nam Thực Lục bản dịch là sai lầm.
. Ghi chép trong Hoàng Triều Ngọc Điệp
Hoàng Triều Ngọc Điệp – bản ngọc điệp ghi phả hệ hoàng tộc nhà Nguyễn – trang Thái Tổ Ngọc Điệp cung cấp dữ kiện rõ ràng hơn:
Nguyên văn: 聖 誕 乙 酉 年 (黎 統 元 四 年) 秋 八 月 (乙 酉) 十 二 日 (丙 寅 時 缺) 生. 甫 二 歲…
Phiên âm: Thánh đản Ất Dậu niên (Lê Thống Nguyên tứ niên), thu bát nguyệt (Ất Dậu), thập nhị nhật (Bính Dần thời khuyết) sanh. Phủ nhị tuế…
Dịch nghĩa: (Thái Tổ) sinh năm Ất Dậu, năm Thống Nguyên thứ tư nhà Lê, mùa thu tháng 8 (cũng là tháng Ất Dậu), ngày 12, gần giờ Bính Dần. Vừa mới 2 tuổi… (xem hình 4).
Cụm từ “Bính Dần thời khuyết” nghĩa là chưa trọn giờ, tức gần tới giờ Bính Dần (3 – 5 giờ sáng). Thực chất, bản dịch phải được hiểu theo nghĩa “giờ Bính Dần” (tức khoảng 3–5 giờ sáng), chứ không phải “ngày Bính Dần”.
Đối chiếu lịch pháp: Ngày 12 tháng 8 năm Ất Dậu, nhằm ngày 30.8.1525, là ngày Kỷ Hợi. Giờ mở đầu ngày này là giờ Giáp Tý 11 – 1 giờ khuya, kế tiếp là giờ Ất Sửu 1 – 3 giờ sáng, giờ Bính Dần của ngày này chính là 3 – 5 giờ sáng (xem hình 5).
Như vậy, tư liệu trong Hoàng Triều Ngọc Điệp vừa cụ thể, vừa phù hợp hoàn toàn với lịch pháp.
. Các dị bản hiện có:
Hiện nay có hai dị bản về ngày sinh của Đức Thái Tổ Nguyễn Hoàng:
* Mùng 10 tháng 8 năm Ất Dậu (28.8.1525) – cách chép theo Đại Nam Thực Lục – bản dịch của Viện Sử học, Nguyễn Phúc Tộc Thế Phả 1995 và nhiều sách báo tài liệu khác như website bách khoa toàn thư mở Wikipedia v.v…
* Ngày 12 tháng 8 năm Ất Dậu (30.8.1525), gần giờ Bính Dần – cách chép theo Hoàng Triều Ngọc Điệp và khớp với lịch pháp.
. Phân tích và đánh giá:
Dị bản 10.8. âm lịch – (28.8.1525) vốn phổ biến, nhưng dựa trên sự hiểu sai chữ “Bính Dần” trong Đại Nam Thực Lục bản dịch. Vì tháng 8 năm Ất Dậu không có ngày Bính Dần, nên cách chép này thiếu chính xác.
Dị bản 12.8. âm lịch – (30.8.1525), gần giờ Bính Dần, do Hoàng Triều Ngọc Điệp ghi chép, lại hoàn toàn phù hợp với lịch pháp, vì vậy đáng tin cậy hơn.
. Kết luận:
Qua khảo cứu đối chiếu, có thể khẳng định:
Ngày sinh đúng của Đức Thái Tổ Gia Dụ Hoàng Đế húy Nguyễn Hoàng là ngày 12 tháng 8 năm Ất Dậu (30.8.1525), gần giờ Bính Dần.
Dị bản “10 tháng 8” vốn phổ biến, nhưng thực chất bắt nguồn từ sự nhầm lẫn khi sao chép và dịch thuật từ Đại Nam Thực Lục của Viện Sử học.
Do vậy, nay cần chính thức cải chính ngày sinh Chúa Tiên Nguyễn Hoàng theo tư liệu xác đáng. Việc đính chính hôm nay không chỉ mang ý nghĩa học thuật, mà còn là hành động tri ân tiền nhân, trả lại sự minh bạch cho lịch sử, để hậu thế ghi nhớ đúng đắn hơn về chúa Nguyễn Hoàng – Bậc hiền minh – Vị anh hùng mở cõi vỹ đại với công đức ngàn thu không phai trong lòng dân tộc.
Kính thông báo để quý vị độc giả, thân tộc và các nhà nghiên cứu lưu ý khi tham khảo.
Saigon 16.9.2025
